Dünyanın En Geniş Sulama Sistemi
Kuzey Afrika'da Mısır, Cezayir ve Libya arasında, Nil vadisinin dışında ölümün kol gezdiği ıssız kumlar ve kayalık çöllerden oluşan uçsuz bucaksız düzlükler bulunur. Yaşam ve ölüm arasında küçük vahalar vardır bu düzlüklerde. Fakat biraz derine, kumların altına indiğinizde üzerindeki fakirliğe inat su düzlükleri uzanır kumların altında.
Sahara'nın altında 3 büyük akifer, suya doymuş kumtaşı ve kireçtaşı plakaları arasında uzanır. Bu akiferlerden en doğuda bulunanı, bütün Mısır'ı, batı Nil'i, doğu Libya'yı, kuzey Çad ve Sudan'ı kapsayan 2 milyon kilometre karelik bir alana yayılır ve 375.000 kilometre küp suyu içerisinde muhafaza eder ki bu dünyanın en uzun nehirlerinden olan Nil Nehri'nin 3750 yıl boyunca akmasıyla ortaya çıkacak su miktarına eşit. İşte buraya Nubian Kumtaşı Akifer Sistemi (Nubian Sandstone Aquifer System) adı verilmiş ve ilerleyen zamanlarda izotop hidroloji alanında çalışmalar yapan bilim adamlarının çalışma yeri olmuş. Ülkemizde de DSİ bünyesinde izotop hidroloji çalışmaları için bir laboratuvar kurulmuş bulunmakta.
İzotop hidroloji, kısaca suyu oluşturan atomlar (oksijen, hidrojen) üzerinde çalışan ve bu atomlar arasına karbon ve nitrojen atomlarını da ekleyerek, yağmur olarak dünyaya düşen ilk damlanın nasıl oluştuğu sorusuna cevaplar arayan bir bilim dalı. Nubian Akiferi'nde bulunan bazı suların 1 milyon yaşında olduğu düşünülmekte. Fakat yeryüzüne M.Ö. 50.000 ila 20.000 yıl önce düştükleri kabul edilmekte. Bu sürenin sonunda da bölge yavaş yavaş çölleşmeye sular da yer altına inmeye başlar. M.Ö. 20.000 ila 12.000 yılları arasında hızlı bir kuraklaşma yaşanır ve bu sırada çok az su sisteme karışır. Yeryüzünün altında uzanan bu suya "fosil suyu" adı veriliyor ve hiçbir zaman olduğu yerden başka bir yere akmamış, kullanılmamış, yer değiştirmemiş kabul ediliyor.
Nubian Akiferi 4 ülke arasında uzanıyor. Bunlardan Libya ve Mısır bu suyu kullanmak için büyük bir su pompalama projesi başlattılar. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) suyun adil kullanımını sağlamak üzere bu 4 ülkeyi biraraya getirmek ve bu projeye dahil olmalarını sağlamaya çalışıyor.
Yöre tarihine bakıldığında ise asırlar boyunca bu topraklarda su bulmak her zaman için bir sorun olmuş. Bu sorunu çözmek için mükemmel mühendislik çözümleri bulunmuş. Bunlardan Foggara sistemi (kanat, Qanat (ing.) yeraltı su kaynaklarını vahalara yada yerleşim birimlerine taşımak için açılan tünellere verilen isim) antik Garamant medeniyeti tarafından dağın yamacından şehirlerine su getirmek amacıyla yapılmış. Yer yer açılan kuyularla da bakımları gerçekleştirilmiş. Garamantlar bu sistemi kurak iklimdeki tarlalarını sulamada, M.Ö. 500 - M.S.500 yılları arasında başarıyla kullanmışlar. Şu anda Libya'da örnekleri görülebilen bu sistem hala bazı Libya köylerinde kullanılıyor. Sistemden sorumlu ve sistemi çok iyi bilen ustalara da özel bir saygı besleniyor. Bu ustalar yanlarında çıraklarıyla her yıl tünel ve galerilerin bakımını yapıyorlar.
Foggara Sistemi
Asıl konumuza gelecek olursak, Nubian Akiferi'ni ilk kullanan Libya olmuş. 1953 yılında yapılan petrol sondajları sırasında ortaya çıkarılmış bu devasa taze su kaynağı. Proje 1984 yılında başlamış. 4 safhaya ayrılmış. Birinci safha 85 milyon metreküplük kazı işi 1991'de başlamış, ikinci safha ilk suyun Tripoli'ye verilmesi işi 1996'da başlamış. Proje dizaynı Brown&Root ve Price Brothers şirketlerine ait. İlk safhaların yapımını Dong Ah adlı Koreli şirket üstlenmiş. Şu anki yüklenici ise Al Nahr Company Ltd. Proje devasa bir maliyete sahip. Tam 25 milyar Amerikan Doları ve Libya bu parayı sadece kendi öz kaynaklarıyla finanse etmiş. Guinness Rekorlar Kitabı projeyi 2008'de "Dünyanın En Geniş Sulama Sistemi" olarak ilan etti.
Aşağıdaki resim sistemin yukarıdan uyduyla çekilmiş fotoğrafı. Fotoğrafta 2 devasa yuvarlak rezervuar görünmekte. Kırmızı renkte görünenler ise yetiştirilen bitkiler.
Bu proje dünyada, daha doğrusu medyada pek yer almadığı dikkatimi çekti. Medya olarak, BBC'nin 18 Mart 2006'daki haberi aynen şöyle; "Libyalı'lar Fosil Su İçmeye Başladılar". Başlık ilginç! Libyalı'lar ise projelerine "dünyanın insan eliyle yapılmış en büyük nehri" diyorlar ki bana soracak olursanız gerçekten mühendislik açısından çok büyük bir projeyi hayata geçirmişler ama dünyada bu pek yankı bulmamış! Web sayfasında yazılanlara göre dünyanın en geniş boru ve viyadük sistemine sahip. Sistemde 1.300'den fazla kuyu bulunuyor. Bunlardan çoğu 500 metre derinliğinde ve her gün bünyelerinde bulunan 6.500.000 metreküp suyu Tripoli, Bingazi, Sirt ve diğer yerleşim alanlarına aktarıyorlar. Libya devlet başkanı Muammer Kaddafi sistemi "dünyanın 8. harikası" olarak tanımlıyor.
Şu anda sistem aktif ve büyük çöl düzlüklerini sulamada kullanılıyor. Aşağıdaki resimlerde "merkezi sulama" (Centre-point irrigation) sistemiyle sulanan tarlaları görebilirsiniz.
Yukarıdaki son 2 resim merkezi sulamada kullanılan "su kolları"nı göstermekte. Bunların uzunluğu çoğu zaman 1 kilometreye kadar çıkabiliyor. Sistem önceden belirlenmiş period ve miktarlarda suyu bitkiye veriyor. Dairesel olarak sulama yapılıyor ve sulamada sizin hiçbir müdahaleniz olmuyor.
Diğer "merkezi sulama" yapılan yerlerden kuşbakışı görüntüler:
Ürdün
Amerika - Nevada
Amerika - Kansas
Suudi Arabistan
-Kaynaklar-
tr.wikipedia.org
en.wikipedia.org
saudiaramcoworld.com
naweb.iaea.org
dsi.gov.tr
deputy-dog.com
britannica.com
news.bbc.co.uk
-Fotoğraflar-
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
Kulağa garip gelen ama garip olduğu kadar da oldukça gerçekçi bir enerji kaynağı "asfalt". Sıcak yaz aylarında özellikle akşam güneş battıktan sonra eğer çıplak ayakla asfalt yol üzerinde yürürseniz, asfaltın ne kadar verimli bir ısı tutucu olduğunu kavrayabilirsiniz.
